Heb je altijd al eens willen filosoferen met kinderen? Weet je niet precies wat filosoferen is maar hou je wel van goede gesprekken met kinderen? Als je graag aan filosofie wilt doen met kinderen en je kunt daarbij nog wel wat hulp gebruiken, dan is dit artikel voor jou bedoeld. Ik laat je kennismaken met filosofie en geef je ideeën hoe je spelenderwijs kunt filosoferen met kinderen. Mocht je denken dat filosoferen heel ingewikkeld is, dat valt reuze mee, ook jij kunt leren filosoferen!
Het leuke van filosoferen met jonge kinderen is dat zij nog relatief weinig kennis hebben en niet geremd zijn in hun creativiteit. Het levert de leukste gesprekken op en het zorgt ervoor dat je kinderen beter leert kennen. Daarnaast geef je door kinderen te leren filosoferen, de kinderen nuttige vaardigheden mee. Welke precies, daarover lees je zo meer.
Ga er even rustig voor zitten en ontdek hoe je kunt filosoferen met kinderen!
Disclaimer: In dit artikel suggereer ik niet volledig te zijn. Mijn doel is de lezer op een laagdrempelige manier te laten proeven wat filosofie is en hoe je kunt genieten van het filosoferen met kinderen. Suggesties om het artikel te verbeteren zijn altijd welkom. 🙂
Wat is filosofie?
Filosofie is vooral een activiteit waarbij je steeds de waarheid wilt zoeken door denken en redeneren. Je gelooft dingen niet zomaar omdat ze je gerust stellen of aan je verlangens tegemoet komen of domweg omdat iemand zegt dat iets zo is. Je vraagt je steeds af hoe het eigenlijk zit of hoe het zou kunnen.
Dat klinkt misschien nog wat vaag, maar zonder dat je het weet heb je vast al meerdere keren in je leven aan filosofie gedaan ofwel gefilosofeerd.
Heb je wel eens nagedacht over vragen als “Ben je gelukkig als je veel geld hebt?”, “Van wie is de wereld?” of “Wat is er na mijn dood?” Dan ben je eigenlijk al een filosoof, iemand die filosofeert!
Filosoferen gebeurt vaak in de vorm van een dialoog, waarbij er één iemand is die alleen maar vragen stelt en doorvraagt en de anderen geven antwoord. Samen proberen jullie zo tot de waarheid te komen.
Wat betekent filosofie?
Voor de liefhebber: de betekenis van filosofie is liefde voor wijsheid. Het woord filosofie is afgeleid van het Griekse woord philos dat liefde betekent en het woord sophia dat wijsheid betekent.
Wat zijn filosofen?

Filosofen zijn mensen die aan filosofie doen.
Je bent misschien een beginnend filosoof en wie weet heb je de ambitie om een gevorderd filosoof te zijn.
Het is net als met fietsen. Je kunt lekker ontspannen rondtoeren op je fiets en er zijn maar weinig mensen professioneel fietser. Dat geeft niets. Integendeel, je kunt ontzettend veel lol aan fietsen en filosoferen beleven op beginnersniveau.
De omvallende boom
Om eens even te proeven aan filosofie wil ik je de volgende vraag voorleggen:
Als er een boom omvalt in het bos en er is niemand in de buurt, maakt dat dan geluid?
Lees even niet verder en denk na over deze vraag. Als je het idee hebt dat je er minstens 5 minuten goed over nagedacht hebt, scroll dan verder tot na de afbeelding van de boom.

Wat is jouw antwoord?
Ik bespreek wat verschillende antwoorden.
Misschien is jouw antwoord wel “Wat maakt dat nu uit?” of “Wat een belachelijke vraag?”. Dat is een intelligent antwoord, want de vraag heeft niets te maken met dingen die ons dagelijks bezig houden en er is geen helder antwoord te geven. Dit is precies het tegenovergestelde van een filosofisch antwoord.
Na lang nadenken zou ook “Ik weet het niet” jouw antwoord geweest kunnen zijn. Filosofen komen ook vaak tot dit neutrale antwoord.
Mijn kleine Wild Cooky antwoordde eerst “Natuurlijk maakt die boom geluid!” Met haar gezonde verstand kwam ze tot deze conclusie en beeldde zich in dat de boom voor haar neus omviel in het bos.
Ik vroeg wat door. Toen vroeg ze zich af wat geluid eigenlijk is. Na wat zoekwerk benoemde ze dit als golfjes. Ze benoemde dat die ook in je oor terecht moeten komen. Ik vroeg haar of de omvallende boom geluid maakt als er alleen een doof iemand bij de boom aanwezig is. Nadat er eerst nog een heleboel bosbewoners door haar bij gehaald werden :-), kwam ze tot de conclusie dat het geluid er voor een doof iemand niet is.
Een mogelijk antwoord was ook geweest: “Een omvallende boom maakt geen geluid als er niemand in de buurt is om de trillingen als geluid te horen”.
Het gaat er niet om of jouw antwoord goed of fout is, dat valt niet te zeggen. Dit zijn ook niet de enige antwoorden. Het gaat om het proces van nadenken en redeneren om te achterhalen hoe het zit met de omvallende boom.
Wat leert je kind van filosoferen?

Je vraagt je misschien af “Wat kun je met filosoferen?” of wat zijn de leerdoelen van filosoferen.
Door te filosoferen met kinderen help je ze met aanleren van in elk geval de volgende vaardigheden:
- Kritisch en logisch denken;
- Analyseren van een probleem;
- Probleem oplossen;
- Eigen mening vormen;
- Vanuit meerdere perspectieven naar de wereld om zich heen kijken;
- Duidelijk communiceren;
- Helder verwoorden van gedachten op papier;
- Actief luisteren;
- Vragen stellen.
Al deze vaardigheden zijn uiterst belangrijk voor elk kind, onafhankelijk van zijn toekomstplannen.
Veel van deze vaardigheden worden in onderwijsland dan ook wel 21st century skills ofwel 21e eeuwse vaardigheden genoemd. Vaardigheden die belangrijk worden geacht voor de toekomst van onze kinderen.
Hoe filosofeer je? Een stappenplan!
En nu je wat meer over filosoferen weet, wil je natuurlijk weten hoe je dit handig kunt doen. Dit leg ik je stap voor stap uit.
Doel van het filosofisch gesprek
Als je gaat filosoferen met kinderen is het belangrijk dat je weet waar jouw focus ligt. Het gaat in het gesprek om wat het kind vindt, waarom het kind dat vindt en hoe ze jou (en anderen) dat duidelijk kunnen maken. Jij bent de gespreksleider en zorgt dat het gesprek soepel verloopt.
Stap 1 Introduceer het thema
Zeker voor jonge kinderen is het fijn om een gesprek te starten aan de hand van een verhaal, foto, filmpje of schilderij. Dit maakt de overgang naar een gesprek laagdrempelig. Zo’n introductie wordt ook wel een denkprikkel genoemd.
Je kunt bijvoorbeeld zelf een mooi verhaal bedenken rondom een thema. Of als je het jezelf graag makkelijk maakt, dan vind je allerlei boeken die hiervoor geschikt zijn in mijn artikel over filosofie kinderboeken.
Een aantal leuke denkprikkelvideo’s vind je op het Youtube-kanaal van Fabien van der Ham.
Stap 2 Stel een filosofische vraag
Een filosofische vraag is een vraag die je kunt onderzoeken zonder eerst op zoek te gaan naar feiten en zonder gegevens te verzamelen in de wereld.
De vraag lokt een dialoog uit. Je onderzoekt samen de vraag. Houd in elk geval je eigen opvatting voor je.
Let op: het gaat dus niet om discussiëren want daarbij wil je elkaar juist overtuigen met een mening of stelling.
Een voorbeeld van een filosofische vraag is: “Ben je de eigenaar van je schaduw?”, “Zou het leuk zijn om prins(es) te zijn?” of “Waarom heb je een naam?”.
Stap 3 Stilte

Nadat je je vraag hebt gesteld is het van groot belang dat je stil durft te zijn. Het kind mag nadenken over de vraag en geef het daar de tijd voor. Wacht rustig de reactie van het kind af en luister naar wat het te zeggen heeft.
Vul de stilte niet op door zelf te gaan praten.
Stap 4 Doorvragen
Wees nieuwsgierig en vraag door. Je wilt er graag achter komen wat het kind denkt.
Enkele vragen die je daarvoor kunt gebruiken zijn:
- Wat bedoel je daarmee?
- Kun je een voorbeeld geven?
- Waarom denk je dat?
- Kun je je ook voorstellen dat dat niet zo is?
- Wie bepaalt dat?
- Kun je dat ook bewijzen?
- Kan het ook nog veranderen?

Als je merkt dat de dialoog een nieuwe impuls nodig heeft, dan kun je vervolgvragen stellen. Ook als blijkt dat de eerste vraag te lastig is, probeer hem dan te versimpelen tot een vraag die beter bij de belevingswereld van het kind past. Een vraag over bijvoorbeeld vrijheid van denken kan versimpeld worden tot “Stel er is een koning die de gedachten van zijn volk wil beïnvloeden. Zou hij dat kunnen doen?”
Het kan ook helpen om de vraag te stellen gekoppeld aan dieren. Bijvoorbeeld als het gaat over tijd, dan kun je vragen of een hond ook op tijd let.
Let ook nu op dat je de dialoog niet in de richting van een opvatting van jezelf of iemand anders stuurt!
Stap 5 Afronden
Om het gesprek mooi af te ronden, kunnen jullie samen het gesprek nog eens samenvatten!
Je kunt ook samen reflecteren op het filosofisch gesprek dat jullie hadden.
Filosofie spelletjes
Spelenderwijs filosoferen met kinderen is natuurlijk erg leuk. Ik zou je deze educatieve spellen willen aanraden:
- Het spel Nomizo daagt je uit om na te denken en te filosoferen. Het spel is geschikt voor tieners en volwassenen en je speelt het met minimaal 3 personen. Er zijn prikkelende vragen en ook het toeval speelt een rol. Lees er meer over en bekijk de video op de website van het spel.
- Praatplaatjes. Met deze filosofie kaartjes kun je al filosoferen met kinderen vanaf 4 jaar en volwassenen. Je kunt er zelf verschillende spellen mee denken. Deze kaartjes zullen niet snel vervelen en verrassende gesprekken opleveren;
- Praatprikkels. Deze 50 losse kaartjes met vragen zijn bekroond met de Berrie Heesen Prijs 2012. Deze prikkelende vragen zorgen zeker voor een boeiend dialoog.
- Wil je specifiek aan gespreksvaardigheden van kinderen werken? Dan zouden de Praattoppers iets voor jou kunnen zijn.
Boeken over filosoferen met kinderen
Wil je nog wat verder lezen over hoe je kunt filosoferen met kinderen?
Lesideeën filosofie
Het boek “Filosoferen doe je zo” van Rob Bartels is vooral bedoeld voor kinderen van groep 1 tot en met 4.
Rob Bartels en Marja van Rossum schrijven ook een fijne inleiding over hoe je filosofeert met kinderen. Voor kinderen van groep 5 tot en met 8 is er deel twee van “Filosoferen doe je zo”.
In deze boeken vind je interessante filosofische vragen voor kinderen.
Filosofische verhalen voor kinderen
Een filosofie kinderboek of filosofische verhalen voor kinderen helpen je om samen over een filosofische vraag na te denken en te praten. Je kunt zo spelenderwijs filosoferen met kinderen. Ik selecteerde een aantal mooie filosofie kinderboeken voor je die je daarbij kunt gebruiken. Ook vind je in dat artikel boeken die geschikt zijn voor tieners.
Zelf beter leren filosoferen
Als je zelf beter wil leren filosoferen, dan raad ik je zeker aan om deze leerzame en goed leesbare inleiding in de filosofie te lezen. In “Filosoferen, hoe doe je dat?” schrijft Gary Cox op een boeiende manier over filosofie. Je maakt kennis met grote filosofen uit de geschiedenis en begrijpt na het lezen van dit boek goed wat filosofie is. Een echte aanrader wat mij betreft.
Filosoferen met tieners
Als je graag wilt weten wat je kunt doen met filosofie met kinderen van middelbare schoolleeftijd, dan is het handig om het voorbeeld leerplan filosofie in de onderbouw van het SLO (Stichting Leerplan Ontwikkeling) te downloaden. Dit leerplan bevat veel concrete ideeën waar je direct mee aan de slag kunt. Op de site van het SLO vind je ook leerplannen van andere vakken voor primair- en voortgezetonderwijs.

Wil je ook graag meer weten over de vakdidactiek zodat je goed beslagen ten ijs komt als je met je tiener gaat filosoferen? Bestudeer dan het boek Filosofie op school van Uitgeverij Boom.
Filosovaardig
Als je de smaak van het filosoferen al een beetje te pakken hebt, dan kan ik je zeker aanraden om het gratis startpakket van Filosovaardig te downloaden. Deze bevat onder andere handige doorvraagkaartjes! Deze site is ook een gigantische bron van inspiratie om te filosoferen met kinderen.
Wij zijn heel benieuwd hoe jij filosofeert met kinderen! Deel je ervaring met ons door een opmerking hieronder. Heb je aanvullingen of verbeteringen voor dit artikel? Ook dat horen we graag!!!
ik zie dat er verschillende leeftijdsgroepen van kinderen worden onderscheiden, Op basis waarvan wordt het onderscheid gemaakt? Heeft het iets te maken met de ontwikkeling van het denken zoals oa door Piaget beschreven?
Hi Albert, op welk stukje van mijn artikel baseer je je vraag?